هشتمین آئین تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین
هشتمین آئین «تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین» به ابتکار دبیرخانه دین پژوهان کشور و مشارکت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم 28 دی ماه سال 1385 با حضور پژوهشگران و اندیشوران حوزه و دانشگاه در سالن همایش های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
در ابتدای این مراسم محمدجواد صاحبی مدیرعامل و رئیس هیأت مدیره دبیرخانه دین پژوهان کشور و دبیر همایش با بیان این که اهمیت پژوهش برکسی پوشیده نیست گفت: پژوهش مجاهدتی است که خداوند از بندگان صالح خود خواسته تا همواره در پی کشف حقیقت باشند.
وی ادامه داد: پژوهش ارائه و یا اثبات یک نظریه روزآمد است و مسأله محوری, پاسخ به شبهات و ارائه برهان از جمله شاخص های ویژه پژوهش می باشد که با این اوصاف پژوهش با تألیف, تتبع و ترجمه و تصحیح دارای وجه افتراق شده و سبب ممتاز شدن آن از کارهای تتبعی می شود.
وی پژوهش را نیازمند شرایط خاص خود دانست و گفت: متأسفانه سیستم آموزشی کشور از مقطع ابتدایی تا حوزه و دانشگاه بر پایه آموزش استوار است و مدارک تحصیلی ما بیشتر بر اساس دروس آموزشی است و پژوهش به عنوان عامل تعمیق آموزش مورد غفلت قرار گرفته است در حالی که آموزش بدون پژوهش ژرفایی نمی یابد. و ما باید تلاش کنیم پژوهش در سیستم آموزشی و فرهنگی ما جایگاه خود را پیدا کند و ساختار آن تعریف و تبیین شود. و این امر نیازمند حمایت های مادی و معنوی مسئولان و متولیان امر می باشد.
دبیر همایش افزود: باید پژوهش در بودجه ریزی کشور مورد توجه قرار گیرد و مسئولان کشور نسبت به پژوهش اهمیت جدی قائل شوند.
وی نیازسنجی پژوهشی, توجه به پژوهشگران و هماهنگی و پرهیز از موازی کاری در پژوهش را از دیگر شرایط رشد پژوهش در کشور عنوان نمود و تصریح کرد: باید به پژوهش های میدانی جهت پاسخگویی به نیازهای نظام و جامعه توجه جدی نمود. چون پایه پژوهش تحقیقات میدانی است که متأسفانه در کشور ما چندان مورد توجه قرار نمی گیرد. و حتی در مواردی که تحقیقات میدانی انجام می شود از نتایج ودستاوردهای آن استفاده مناسبی نمی شود.
رئیس هیأت مدیره دبیرخانه دین پژوهان کشور آگاهی از کمیت, کیفیت و وضعیت پژوهش های دینی, قدردانی و تشویق از پژوهشگران حوزه دین و بررسی نقاط ضعف و قوت آن را از مهم ترین اهداف برگزاری آئین تجلیل از پژوهشگران حوزه دین عنوان نمود و افزود: این دبیرخانه به منظور ساماندهی به فعالیت محققین و پژوهشگران دینی کشور از هشت سال پیش کار خود را آغاز کرده است و هر ساله پژوهش های ارسالی را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد و پژوهش های برتر را به مخاطبان پژوهش دینی معرفی می کند و در این دوره از همایش 399 اثر طی فراخوان به دبیرخانه همایش ارسال شده که با یک افزایش چهل درصدی کمی و بیست درصدی کیفی مواجه بوده است.
صاحبی محورهای فراخوان همایش را در حوزه های تفسیر و علوم قرآن, فلسفه و کلام اسلامی, دین و علوم اجتماعی, دین و علوم سیاسی, دین و علوم اقتصادی, فقه و حقوق, تاریخ و سیره, ادیان و مذاهب, هنر و ادبیات دینی, علوم تربیتی و روانشانسی, حدیث و رجال و دین و علوم اجتماعی اعلام نمود و افزود در این دوره همایش یک پنجم آثار ارسال شده به دبیرخانه متعلق به بانوان و بیش از شصت درصد آثار نیز متعلق به شهر قم بوده اند.
دبیر همایش در پایان خاطرنشان کرد از 399 اثر ارسال شده به دبیرخانه همایش 243 اثر به مرحله ا ول داوری و سپس 127 اثر به مرحله دوم داوری و 49 اثر نیز مرحله نهایی راه پیدا کردند که در پس از ارزیابی نهایی این آثار, امروز 17 اثر در دو رتبه برگزیده و شایان تشویق مورد تقدیر قرار می گیرند.
در ادامه این مراسم استاد سید عباس صالحی عضو هیأت امناء دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز در سخنانی به نظریات مختلف درباره نقش دین در قرن بیست و یکم اشاره کرد و گفت: در دهه های گذشته این تصور به وجود آمده بوده که سال های پایانی قرن بیستم, سال های پایانی دین و دینداری خواهد بود در حالی که ما امروز شاهدیم نه تنها این تصور رنگ حقیقت به خود نپوشید بلکه دین پویاتر از گذشته و به عنوان یک امر سازمان یافته در زندگی فردی و اجتماعی حضور پیدا کرده است.
وی با بیان این که پیروزی انقلاب اسلامی و موج اسلام سیاسی, ابطال نظریه های بدبینانه گذشته را در پی داشت افزود: انقلاب اسلامی ایران ثابت کرد در جریان دین سیاسی و دین سازمان بخش دارای یک تئوری پابرجاست.
استاد صالحی به طبقه بندی ادیان در قرن بیست و یکم و ظهور فرقه های جدید اشاره کرد و گفت: در آغاز قرن بیست و یکم ادیان جهانی جایگاه خاصی دارند و از میان آنها اسلام با اقتدار و صلابت در حال گسترش است و به اعتبار آن که توانسته به عنوان یک دین فعال و کنش گرا حضور داشه باشد از جایگاه خاصی در شرایط کنونی برخوردار شده و موقعیت ویژه ای پیدا کرده است.
وی با اشاره به اهمیت پژوهش های دینی گفت: در این دوران پژوهش های دینی عقبه تئوریک تحرک فرهنگی دین اسلام به شمار می روند و مطمئناً این عقبه دارای نقش حساس, ظریف و جدی است. و لازم است ما با یک بازنگری جدی از پژوهش های دینی بر اساس شرایط و نیازهای کنونی داشته باشیم و و پژوهش های مسأله محور را مورد توجه جدی قرار دهیم.
عضو هیأت مدیره دفتر تبلیغات اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به حضور محسوس اخباری ها در پژوهش های اسلامی گفت: جوهره تمدن جدید بر عقلانیت استوار بوده است و تفکر پژوهشی ما نیز به طبع باید نسبت گسترده ای با عقلانیت دینی برقرار کند و اگر پژوهش های دینی بخواهند به با جریان های اخباری گری و سلطه مبارزه کنند باید خود را از دام های این جریان ها برهانند و تعریف درستی از عقلانیت دینی ارائه کنند.
صالحی در پایان سخنان خود مسأله هویت اجتماعی و فردگرایی را مدنظر قرار داد و گفت: فردگرایی و همچنین جریانات فکری معارض از طریق انتقال اطلاعات و جابجایی و تحولات به روز و لحظه ای هویت های اجتماعی ملل را تهدید می کنند, لذا مسأله هویت یابی نیز باید در جهت گیری پژوهش های دینی مورد توجه و اولویت قرار گیرد و بخش قابل توجه و بزرگی از پژوهش های دینی به این مسأله بپردازند و موجبات بازسازی شبکه اجتماع و خانواده را فراهم سازند.
آیت الله محمدهادی معرفت قرآن پژوه و استاد حوزه علمیه قم نیز در این آئین تحقیق و پژوهش دینی را با اهمیت دانست و ضمن تأکید بر ضرورت گسترش پژوهش های دینی در کشور گفت: محققان باید با استفاده از آثار بزرگان و مفسران قرآنی, پژوهش های دینی را دنبال کنند و به این نکته توجه داشته باشند که غفلت در بهره گیری از آثار بزرگان دین, پژوهش های دینی را با نقصان روبه رو می کند.
وی همچنین بر ضرورت گسترش پژوهش های دینی در کشور تأکید کرد و افزود: هماهنگی و بهره گیری بیشتر و بهتر از پژوهشگران حوزه دین آینده روشن تری را در حوزه دین پژوهی و حوزه های علمیه نوید می دهد.
قرآن پژوه برجسته کشور ادامه داد: یکی از دغدغه های دین پژوهان این است که در تفسیر قرآن کریم به روایات و احادیث استناد می کنند که بعضاً باعث تناقضاتی می شود و گاهی تلاش می شود برداشت از روایات به عنوان تفسیر آیه بیان گردد که این یک اشتباه است. وی در این زمینه به نظرات علامه طباطبایی در تفسیر قرآن اشاره نمود و اظهار داشت: ایشان در تفسیر قرآن معتقد بودند که آیات قرآن را تنها فقط با خود قرآن می توان تفسیر نمود.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان ساخت: اسلوب قرآن یک اسلوب گفتاری است که متکلم به ذهنیت مخاطب خاص تکیه می کند. و برای آن که بتوان تفسیر مناسبی ارائه داد باید در نظر داشته باشیم که روایات ما را به 1400 سال پیش و به فضای مخاطبان آن روز قرآن می برند و ما باید با شناخت ذهن مخاطبین, تفسیر مناسب و به روزی از آیات قرآن رائه کنیم.
در پایان این مراسم بیانیه هیأت داوران مراسم به شرح زیر قرائت و از هفده پژوهشگر حوزه دین تجلیل به عمل آمد:
بیانیه هیأت داوران هشتمین آئین تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین
قلم مقدس است و این تقدس زاده سوگندی است که خداوند بدان خورده است. در طول تاریخ تمدن اسلامی, مسلمانان صافی اعتقاد با این نگاه به قلم نگریسته و کوشیده اند به گونه های مختلفی آن را پاس دارند. این پاسداری از قلم عمدتاً سه صورت به خود گرفته است. گاه کسانی از آن برای تبلیغ و ترویج آموزه های دینی سود جسته اند و در این عرصه قلم زده اند. گاه نیز کسانی برای اطلاع رسانی در عرصه دین و آگاهی بخشیدن نسبت به تازه ترین یافته های اسلامی قلم به دست گرفته و کوشیده اند, و گاه نیز افرادی مشخصاً با هدف تعمیق و گستردن افق دانش دینی و پاسخ های تازه به مسائل یا باز اندیشی در باب مسائل کهن از قلم یاری گرفته اند. همه این کسان کارشان مقدس و عملشان جهاد به شمار می رود و شایان ستایش است.
با این همه, دست اندرکاران دبیرخانه آئین تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین, از میان همه کسانی که قلم به دست می گیرند, حرمت آن را نگاه داشته, در عرصه دین می نویسند, به گروه سوم نظر دارند و به داوری آثار آنان می پردازند. این سخن به معنای کاستن از ارج مروجان و مبلغان حوزه دین نیست, بلکه تنها نوعی تعیین محدوده کاری و ترسیم اهداف خاص برای دقت بیشتر در کار و پیشبرد حوزه تحقیق است. به تعبیر دیگر دبیرخانه تنها به ارزیابی آثاری دست می زند که مشخصاً با هدف گستردن آفاق علم دینی و پاسخگویی به نیازهای زمانه نوشته شده اند و بر این دست کارها, نام پژوهش را می نهد. نتیجه این رهیافت آن است که ترجمه ها, گزیده ها, گزارش های توصیفی, آثار تعلیمی و ترویجی و نوشته هایی که به قصد عمومی سازی افکار و آموزه های ژرف دینی نوشته شده اند, از دستور کار این دبیرخانه خارج می گردد. مجدداً باید تأکید نمود که این نگرش به دلیل سبک انگاشتن چنین آثاری نیست, بلکه تنها نوعی تقسیم کار به شمار می رود.
سخن کوتاه, داوران دبیرخانه به ارزیابی آثاری می پردازند که دارای دو ویژگی اصلی باشد: تحقیق؛ یعنی به تعمیق و تولید دانش بپردازد و دیگر آن که تعمیق و تولید علم در حوزه دین صورت گیرد.
دبیرخانه دین پژوهان کشور با ایمان به این که فراخوان هایی از این دست و برگزاری جشنواره معرفی و بزرگداشت پژوهشگران حوزه دین, به رونق بیشتر پژوهش های دینی می انجامد و از دشواری های این مسیر می کاهد و آثار برجسته دین پژوهشی را به جامعه علمی کشور معرفی می کند, سالیانی است که طی فراخوانی از همه پژوهشگران حوزه دین, فارغ از تعلق سازمانی و صنفی می خواهد تا آثار برتر, تازه و پیش از انتشار خود را برای داوری و معرفی به این دبیرخانه ارسال کنند. این استقبال سالانه به گونه ای فزاینده پیش می رود و مقایسه ای کوتاه این رشد را نشان می دهد. علی رغم این استقبال, تنگناهای مالی در سال جاری ادامه کار را دشوار نمود ولی کمک مختصر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مشارکت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم راه استمرار را هموار ساخت.
داوران جشنواره افزون بر معیارهای گذشته و اعلام شده, امسال به دو محور نیز توجه خاص داشته اند: نخست به مناسبت نامگذاری امسال به نام نامی حضرت رسول اکرم و دیگر هم زمانی معرفی پژوهشگران دینی با سالگرد قیام جاودانه سید و سالار شهیدان. بدین سبب آثاری که به نحوی به حضرت رسول اکرم (ص) یا امام حسین (ع) و قیام جاودانه وی پرداخته بودند, مورد توجه خاص قرار گرفتند.
فراخوان امسال نیز با استقبال پژوهشگران روبرو گشت و 399 اثر به دبیرخانه رسید. که از این تعداد 243 اثر واجد شرایط اولیه شناخته شد و پس از ارزیابی, 127 اثر به مرحله داوری تخصصی راه یافت که از این تعداد 48 اثر پس از بررسی توسط داوران, با کسب بیش از 80% امتیاز به مرحله نهایی نائل گردید. این آثار به رغم قابلیت های خاص خویش به دلیل افزایش معیارهای جدید, هیچ یک حائز رتبه نخست نشد و از آن میان 7 اثر به عنوان رتبه دوم و 10 اثر با عنوان رتبه شایان تشویق از سوی داوران انتخاب شد.
هر انتخابی, از جمله این یک, محدودیت ها و کاستی های خود را دارد. هدف نهایی داوران و دست اندرکاران دبیرخانه دین پژوهان کشور از چنین اقدامی کمک به شکوفایی بیشتر فرهنگ تحقیق در کشور و حمایت معنوی و مطلع ساختن جامعه علمی از تازه ترین دستاوردهای حوزه دین پژوهی است. و این باب بر عهده اندیشمندانی است که نزدیک به یک دهه با کار این دبیرخانه آشنا بوده اند.
با امید به آن که به هدف خود دست یافته باشیم و با تشکر مجدد از همه کسانی که در این مجاهدت علمی ـ دینی یاور ما بوده اند, به ویژه همه کسانی که آثار خود را برای داوری ارسال داشته اند و با آرزوی موفقیت آنان در ادامه این جهاد علمی, پژوهش های برگزیده هیأت داوران هشتمین آئین تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین دبیرخانه دین پژوهان کشور به شرح زیر اعلام می شود:
در بخش تفسیر و علوم قرآن
1. پژوهش «تاریخ تفسیر قرآن کریم» اثر جناب حجت الاسلام آقای علی اکبر بابایی, به جهت نوآوری و جامعیت, معرفی آثار تفسیری و مفسران عصر حضور, نشان دادن نقش ائمه علیهم السلام در تفسیر قرآن.
در بخش فلسفه و کلام اسلامی
1. پژوهش «هستی و چیستی در مکتب صدرایی» اثر جناب حجت الاسلام والمسلمین آقای غلامرضا فیاضی و جناب آقای دکتر حسین علی شیدان شید, به جهت نوآوری در تقریر, تنقیح و تفکیک نظریات فلسفی در باب مسأله اصالت وجود.
2. پژوهش «نوآوری های فلسفه اسلامی در مقایسه با فلسفه یونان» اثر جناب حجت الاسلام آقای دکتر یارعلی کرد فیروزجایی به جهت شناسایی روش های فیلسوفان مسلمان و به کارگیری روش تطبیقی در مشخص کردن نکات ابتکاری آنان نسبت به اندیشه های فیلسوفان یونان.
3. پژوهش «آیین خاتم (پژوهشی نوین در نبوت و خاتمیت)» اثر جناب حجت الاسلام آقای دکتر محمدحسن قدردان قراملکی به جهت تتبع, تحلیل, استدلال و تناسب موضوع با سال پیامبر اعظم (ص).
4. پژوهش «جستارهایی در اثبات وجود خدا» اثر جناب حجت الاسلام آقای حمیدرضا شاکرین به جهت سیر منطقی مباحث, نقد و بررسی دیدگاه ها و نظریات گوناگون و پاسخگویی به پرسش ها و شبهات جدید.
در بخش دین و علوم اقتصادی
1. پژوهش «نظام اقتصاد علوی» اثر جناب حجت الاسلام آقای احمد علی یوسفی به جهت ارائه ساختار جدیدی از بحث, روزآمد کردن سیره اقتصاد علوی, مقید بودن به موضوع اصلی و پرهیز از حاشیه پردازی.
2. پژوهش «جهان بینی و اقتصاد از دیدگاه قرآن کریم» اثر جناب حجت الاسلام آقای علی اصغر هادوی نیا, به جهت نگاه نو به آیات قرآن, استفاده از منابع معتبر و اصیل.
در بخش فقه و حقوق
1. پژوهش «بیع زمانی» اثر جناب مسعود امامی به جهت تحقیق در نقل اقوال و تتبع در آراء و تلاش در مسائل علمی پیچیده.
2. پژوهش «مطالعه تطبیقی جبران خسارت بزه دیده به هزینه دولت و نهادهای عمومی» اثر جناب آقای دکتر احمد حاجی ده آبادی, به جهت تنظیم منطقی, تنقیح و تحلیل مبانی فقهی و توجه به اهداف کاربردی.
3. پژوهش «عبادت زن در فقه اسلامی» اثر جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای سید ضیاء الدین مرتضوی به جهت تنظیم منطقی و روزآمد, بهره گیری از منابع معتبر و اصیل, پاسخگویی به نیازهای روز زنان مسلمان.
4. پژوهش «داوری در حقوق خانواده» اثر جناب حجت الاسلام آقای فرج ا لله هدایت نیا به جهت قوت استدلال و توفیق در استنتاج و آسیب شناسی نهاد داوری حقوقی.
در بخش تاریخ و سیره
1. پژوهش «وضع سیاسی فرهنگی دولت های شیعه» اثر جناب حجت الاسلام آقای رجب علی یحیایی به جهت طرح دیدگاه های جدید درباره اندیشه های علمای شیعه.
2. پژوهش «معرفی و نقد منابع قیام امام حسین» اثر جناب حجت الاسلام آقای سید عبدالله حسینی, به جهت بهره گیری از روش انتقادی ـ تطبیقی در بررسی منابع تاریخی.
3. پژوهش «امام علی و همگرایی اسلامی» اثر جناب حجت الاسلام آقای علی اکبر احمد پور به جهت بهره گیری از منابع معتبر, توجه به شرایط سیاسی ـ اجتماعی کنونی در زمینه نیاز به اتحاد اسلامی.
در بخش ادیان و مذاهب
1. پژوهش «درآمدی بر تاریخ و عقاید ماتریدیه» اثر جناب حجت الاسلام آقای سید لطف الله جلالی, به جهت بی سابقه بودن بحث در زبان فارسی, توجه به مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی و بهره گیری از منابع معتبر و اصیل.
در بخش دین و علوم سیاسی
1. پژوهش «روش شناسی اندیشه سیاسی در دوره میانه تمدن اسلامی» اثر گروه محققان پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به جهت بومی سازی تئوری های جدید و بهره گیری از منابع متنوع فارسی, عربی و اروپایی.
2. پژوهش «اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی اسلام» اثر سرکار خانم نجمه کیخا به جهت طرح وجوه تمایز اندیشه ها در زمینه مناسبات اخلاق و سیاست و توجه به نیازها و مقتضیات کنونی جهان.
