سومین شماره فصلنامه "تحقیقات کلامی" منتشر شد/ اثبات و تحلیل شأن وساطت فیضِ امامان(ع)
سومین شماره فصلنامه "تحقیقات کلامی" با مقالاتی از "سیدمحمود موسوی"، "حسن طارمی راد" و"رضا برنجکار" به همت انجمن کلام اسلامی حوزه منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری مهر، سومین شماره فصلنامه "تحقیقات کلامی" منتشر شد. در این شماره از مقالاتی با عناوین "ایمانِ موهبتی از منظر آیات و روایات"، "اثبات و تحلیل شأن وساطت فیضِ امامان(ع)"،" گستره علم امام در اندیشۀ علمای شیعه"،" بررسیِ تأثر شیعیان کوفه از فرهنگ رأی و قیاس در نیمه اول سده دوم"، "مقصود اصلی در اعتقادات"،" مناسبات امامیه و زیدیه (از آغاز غیبت صغری تا افول آلبویه)" و "طینت و عدل الهی" به چاپ رسید.
ایمانِ موهبتی از منظر آیات و روایات سیدمحمود موسوی استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و رسول احمدی پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث و دانشجوی دکترای دانشگاه قرآن و حدیث در مقاله ای با عنوان "ایمانِ موهبتی از منظر آیات و روایات" به بررسی ایمان از دیدگاه اسلام پرداخته اند و تصریح کرده اند: «ایمان» از اساسی ترین مفاهیم اعتقادیِ اسلام است که آنرا به اعتقاد قلبیِ همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می کنند. مطابق آیات و روایات، ایمان آنگاه محقق می شود که مسبوق به معرفتی باشد. این معرفت هم می تواند اکتسابی باشد و هم فیض و عنایت الهی آنرا برای انسان حاصل کند.
البته در هر دو صورت، تصدیق آن معرفت (قلبی یا لسانی) در حوزه اختیار انسان تعریف می شود. ایمانی که از این فرآیند حاصل می شود اکتسابی است و زیربنای ایمانی قرار می گیرد که براساس تعابیر روایات، آنرا «ایمان موهبتی» می نامیم. ایمان موهبتی، ایمانی است که در ورای ایمان مصطلح قرار داشته و بنابر آیات و روایات، عطیه و نوری است که بر قلب مؤمن تابانده می شود. نوشتار حاضر بر آن است که به مستندات روایی و قرآنیِ این نوع از ایمان بپردازد.
در مقاله دیگری با عنوان "اثبات و تحلیل شأن وساطت فیضِ امامان(ع)" محمدحسین فاریاب استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به بیان فیض خداوند وشأن آن اشاره کرده و بیان می کند: براساس روایات پرشمار، «وساطت فیض» یکی از شئون تکوینیِ امامان(ع) است. مقصود از وساطت فیض آن است که خداوند به واسطه ایشان نعمت‌های خاص و عام خود را بر بندگانش فرو می‌فرستد. در معنایی بالاتر، این عالم و پایداریِ آن چیزی جز فیض خداوند نیست که خداوند چنین فیضی را به واسطه وجود امامان(ع) انجام می‌دهد.
نگارنده در این پژوهش، با رویکردی نقلی به اثبات این شأن و تحلیل آن پرداخته است. اگرچه در نگاه نخست، شأن وساطت فیض غالیانه می‌نماید و ممکن است مورد انکار برخی قرار گیرد، در روایات معتبر و متعددی این شأن برای امامان علیهم السلام ثابت شده است.
محمدرضا بهدار استادیار دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول با "گستره علم امام در اندیشۀ علمای شیعه" به علم امام اشاره کرده و در این مقاله می گوید: «علمِ امام» از مسائلی است که همواره اذهان علما و متفکران شیعی و حتی بسیاری از پیروان ائمه(ع) را به خود مشغول کرده است. بدین روی، سبب ایجاد پرسشهایی از ائمه اطهار(ع) در این باره شده است.
با توجه به پرسش های متعددی که در این زمینه مطرح است، این نوشتار تنها از یک منظر به این مسئله می پردازد که آن، علم امام از منظر علمای شیعه است؛ به اینکه شعاع این علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر اندیشمندان شیعی در برخی حوزه های بحث علم امام، در بعضی موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ های واحدی دریافت نمی شود و به طور کلی، همه نظریه ها را می توان در سه دیدگاه تقسیم کرد: رویکرد تردید و سکوت؛ رویکرد محدودیت علم امام؛ رویکرد احاطه علمیِ کامل امام به همه چیز.
حسن طارمی راد دانشیار بنیاد دائرة المعارف اسلامی، محمدصادق واحدی فرد استادیار دانشگاه پیام نور، سوسن فخرایی استادیار دانشگاه پیام نور) و سیدعبدالحمید ابطحی دانشجوی دکتری فلسفه دین دانشگاه پیام نور با مقاله "بررسیِ تأثرشیعیان کوفه از فرهنگ رأی و قیاس در نیمۀ اول سده دوم" به توسعه فرهنگ رأی پرداخته و بیان می کنند: توسعه فرهنگ رأی و قیاس در سده اول، به گونه ای مکمل و جبران کنندۀ فقدان دسترسی به وحی شده بود و دستکم در موارد نبودِ موضوعی در کتاب و سنت، مسائل از طریق رأی و اجتهاد حل می شد.
توسعۀ این روال در نظام فقهی و قضاییِ رایج موجب شد، افراد بسیاری آنرا امری عادی تلقی کنند. این فرهنگ در میان برخی شیعیان عمدتا کوفی که تازه هدایت شده یا بیشتر با جریان عامه در تعامل بودند، تأثیراتی را آشکار کرده بود، و امام صادق(ع) تلاش کردند شیعیان را از لغرشگاه های این فرهنگ دور کنند. مقاله حاضر می کوشد به بررسی تأثر شیعیان کوفه از این فرهنگ در نیمه اول سدۀ دوم بپردازد.
"مقصود اصلی در اعتقادات" عنوان مقاله رضا برنجکار استاد دانشگاه تهران و مهدی نصرتیان اهور پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث است که در آن به مباحث کلامی اشاره می کند و می گوید: یکی از مباحث مهم کلامی که فقط در کتاب های اصولی از آن بحثی گذرا شده، تعیین مقصود اصلی در واجبات اعتقادی است. در این باره دو دیدگاه عمده وجود دارد: «معرفت عقلی» و «تدین و اعتقاد ورزی». پیروان هر یک از این دو دیدگاه در صددند تا اثبات کنند یکی از وجوب ها نفسی و دیگری مقدمه یا متولد از آن است. در این مقاله دلایل دو نظریه بررسی و در نهایت نظریه دوم برگزیده شد.
"مناسبات امامیه و زیدیه (از آغاز غیبت صغری تا افول آلبویه)" نوشته سیداکبر موسوی تنیانی پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث است که در این مقاله به زیدیه و امامیه می پردازد: زیدیه و امامیه از دیرینه ترین گروه های اسلامی اند. آگاهی از روابط این دو نحلۀ اثرگذار، برای شناخت بهتر تاریخ فکریِ تشیع رهگشاست.
در این نوشتار سعی شده است، تعامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و نیز تقابل این دو گروه در دورۀ غیبت صغرا تا افول آلبویه (دورۀ اقتدار تشیع در جهان اسلام) بررسی شود. واکاویِ گزارش های تاریخی نشانگر این است که در این دوره، همکاری زیدیان و امامیان در عرصه‌های گوناگون، روند رو به رشدی داشته است؛ البته به دلیل اختلاف در برخی از مبانی فکری، همچنان تمایزگذاریِ فرقه‌ای خویش را در قالب مناظره های علمی و ردّیه نگاری دنبال کرده‌اند.
"طینت و عدل الهی" نوشته ای است از مهدی ذاکری استادیار دانشگاه تهران(پردیس فارابی) و اصغر غلامی دانشجوی دکتری دانشگاه تهران(پردیس فارابی) که در آن به اختلاف طینت مومنان و کافران اشاره می کند و می گوید: در احادیث متعدد و معتبری، از اختلاف طینت مؤمنان و کافران سخن به میان آمده است.
براساس این احادیث، اختلاف طینت‌ها در سعادت و شقاوت افراد مؤثر است. برخی اندیشمندان ظاهر این احادیث را با عدل الهی ناسازگار پنداشته، در صدد توجیه و تأویل آن‌ها برآمده‌اند.
این مقاله پس از طرح و ارزیابی مهم‌ترین دیدگاه‌ها در این زمینه با استناد به مجموع احادیث طینت و آغاز حدوث عالم نتیجه گرفته است که اختلاف مخلوقات مربوط به ابتدای حدوث عالم نیست، بلکه بر اثر عوارض ناشی از نحوۀ عملکرد مخلوقات در برابر تکلیف و امتحان الهی رخ داده است و این موضوع با عدل الهی سازگاری تام دارد.
